۱. در فضای مجازی تصویری از یک جلسه حضوری استاندار اصفهان و آیت‌الله مظاهری منتشر شده است که حکایت از وجود تنها یک صندلی در اتاق دارد. در این تصویر، آیت‌الله مظاهری بر صندلی حاضر بوده و مقام سیاسی و اداری اول استان، در مقابل ایشان دو زانو بر زمین نشسته است. شاید اگر این پدیده امری اتفاقی بود، به مانند هر امر اتفاقی دیگر، نیازمند تامل و وقت گذاشتن نمی‌بود؛ اما حسب اطلاعات منتشره، این امر مسبوق به سابقه است.(۱)
۲. در فقه اسلامی حکمی وجود دارد که طی آن، ائمه جماعات نمی‌توانند در سطحی بالاتر از مامومین قرار گیرند. آنها حداکثر می‌بایست هم‌سطح با مامومین باشند. کلمه محراب در ادبیات فقهی شیعه، جدای از تبادر لفظی کلمه محراب، که امامان را در زمان مخاطرات و جنگ‌ها در پیشانی مامومین (و نه تشویق کننده آنها به رفتن به قلب مخاطره) قرار می‌دهد، یک مدلول مهم دیگر نیز دارد. محراب‌ها اصولا در گودی و پایین‌تر از سطحی ساخته می‌شوند که مامومین نماز می‌گذارند. در نتیجه، ائمه جماعات، علی‌الاصول پایین‌تر از عامه مردم قرار می‌گرفته‌اند. در بسیاری از اظهارنظرها که در اوایل انقلاب ۵۷ در خصوص چرایی این امر شنیده‌ام، لزوم تکریم مامومین و مانع شدن غلبه نفسانیات بر ائمه جماعت غالب بوده است.(۲)
۳. مشی یکی از بزرگترین کارگردانان فقید و صاحب سبک ژاپنی این بود که لنز دوربین را موازی با افق و در ارتفاعی در حدفاصل انسان نشسته و ایستاده قرار می‌داد. به بیان دیگر، او جهان را از زاویه دید انسان‌های معمولی (انسان نشسته یا انسان ایستاده) تصویر می‌کرد. از این زاویه دید، بسیاری از نابرابری‌ها و عناصر قدرت، به راحتی قابل مشاهده است. وضعیت اتاقی که یک صندلی دارد و تفاوت ارتفاع انسانی که بر صندلی نشسته و انسانی که دو زانو بر زمین نشسته، آشکارا، وجود یک رابطه سلسله مراتبی را، در قاب، به تصویر می‌کشد. این نشانه به قدری آشکار و، در عین حال، قوی است که به راحتی موقعیت سیاسی و اداری کسی را، که طبق تعریف، ارشدترین مقام سیاسی و اداری استان است (استاندار) را به چالش می‌کشد. بسیاری از صاحبنظران بر آنند که برای مشاهده واقعی قدرت، نه قوانین و آیین‌نامه‌ها، بلکه می‌بایست، این تصاویر را دید. در این نگاه، اتاق‌های تک صندلی و موکت یا فرش مقابل آن، نشانه‌های عینی و اخلاقی زیادی برای بازگویی دارند.
۴. سالها پیش، در جایی شنیدم که یکی از مقامات دولت پیش از انقلاب اصرار فراوانی داشت تا در اتاق کارش تنها یک صندلی باشد. نمی‌دانم این نقل تا چه حد با واقع انطباق دارد. اما اگر چنین بوده باشد، مراجعه کنندگان چاره‌ای نداشته‌اند، جز اینکه، در مقابل این مقام اداری دست به سینه و ایستاده حضور یابند. نتیجه اینکه، اتاق‌های تک صندلی را می‌بایست جدی گرفت.
۵. نگارنده در ابتدای دهه ۱۳۶۰ گاه سختی مسیر تهران تا قم را به جان می‌خرید تا در جلسات درس اخلاق پنج‌شنبه شب‌های آیت‌الله مظاهری شرکت کند. به همین دلیل، به گمانم، احتمالا این سهو را بیش از هر چیز، می‌بایست به بدسلیقگی اعضای دفتر آیت‌الله ارجاع داد تا خلقیات و روحیات شخصی. (پایان)
یادداشت‌ها
۱) برخی داده‌ها حاکی از آن است که حداقل جلسه یا جلسات دیگری که با استاندار سابق و شهردار فعلی نیز جلسات برگزار شده، مبتنی بر همین مشی بوده است.
۲) قصد آن داشتم تا در این زمینه عباراتی را از متون فقهی و یا مسائلی از رساله‌های مراجع ذکر کنم. اما ترجیح دادم تا عبارات زیر را که برگرفته سامانه اینترنتی ویکی فقه است درج و جستجوی بیشتر در این زمینه را به مخاطبان واگذار کنم:
"یکی از شرایط صحت نماز جماعت آن است که مکان نماز مأمومین پایین‌تر از مکان نماز امام جماعت نباشد. لذا در برخی مساجد به جهت رعایت این مسئله در زمان اتصال صفوف به صحن یا جاهای دیگر مسجد که سطح پایین‌تری دارند، در ساخت محراب، مقداری آن را داخل زمین قرار می‌دهند... علت این حکم، روایاتی است که از امامان معصوم (علیهم‌السلام) نقل شده و شاید حکمت آن، رعایت فروتنی امام نسبت به مأمومین بوده و اینکه این مسئله موجب غلو در جایگاه امام جماعت و انحراف در عبادت مأمومین نگردد."
۲. در فقه اسلامی حکمی وجود دارد که طی آن، ائمه جماعات نمی‌توانند در سطحی بالاتر از مامومین قرار گیرند. آنها حداکثر می‌بایست هم‌سطح با مامومین باشند. کلمه محراب در ادبیات فقهی شیعه، جدای از تبادر لفظی کلمه محراب، که امامان را در زمان مخاطرات و جنگ‌ها در پیشانی مامومین (و نه تشویق کننده آنها به رفتن به قلب مخاطره) قرار می‌دهد، یک مدلول مهم دیگر نیز دارد. محراب‌ها اصولا در گودی و پایین‌تر از سطحی ساخته می‌شوند که مامومین نماز می‌گذارند. در نتیجه، ائمه جماعات، علی‌الاصول پایین‌تر از عامه مردم قرار می‌گرفته‌اند. در بسیاری از اظهارنظرها که در اوایل انقلاب ۵۷ در خصوص چرایی این امر شنیده‌ام، لزوم تکریم مامومین و مانع شدن غلبه نفسانیات بر ائمه جماعت غالب بوده است.(۲)
۳. مشی یکی از بزرگترین کارگردانان فقید و صاحب سبک ژاپنی این بود که لنز دوربین را موازی با افق و در ارتفاعی در حدفاصل انسان نشسته و ایستاده قرار می‌داد. به بیان دیگر، او جهان را از زاویه دید انسان‌های معمولی (انسان نشسته یا انسان ایستاده) تصویر می‌کرد. از این زاویه دید، بسیاری از نابرابری‌ها و عناصر قدرت، به راحتی قابل مشاهده است. وضعیت اتاقی که یک صندلی دارد و تفاوت ارتفاع انسانی که بر صندلی نشسته و انسانی که دو زانو بر زمین نشسته، آشکارا، وجود یک رابطه سلسله مراتبی را، در قاب، به تصویر می‌کشد. این نشانه به قدری آشکار و، در عین حال، قوی است که به راحتی موقعیت سیاسی و اداری کسی را، که طبق تعریف، ارشدترین مقام سیاسی و اداری استان است (استاندار) را به چالش می‌کشد. بسیاری از صاحبنظران بر آنند که برای مشاهده واقعی قدرت، نه قوانین و آیین‌نامه‌ها، بلکه می‌بایست، این تصاویر را دید. در این نگاه، اتاق‌های تک صندلی و موکت یا فرش مقابل آن، نشانه‌های عینی و اخلاقی زیادی برای بازگویی دارند.
۴. سالها پیش، در جایی شنیدم که یکی از مقامات دولت پیش از انقلاب اصرار فراوانی داشت تا در اتاق کارش تنها یک صندلی باشد. نمی‌دانم این نقل تا چه حد با واقع انطباق دارد. اما اگر چنین بوده باشد، مراجعه کنندگان چاره‌ای نداشته‌اند، جز اینکه، در مقابل این مقام اداری دست به سینه و ایستاده حضور یابند. نتیجه اینکه، اتاق‌های تک صندلی را می‌بایست جدی گرفت.
۵. نگارنده در ابتدای دهه ۱۳۶۰ گاه سختی مسیر تهران تا قم را به جان می‌خرید تا در جلسات درس اخلاق پنج‌شنبه شب‌های آیت‌الله مظاهری شرکت کند. به همین دلیل، به گمانم، احتمالا این سهو را بیش از هر چیز، می‌بایست به بدسلیقگی اعضای دفتر آیت‌الله ارجاع داد تا خلقیات و روحیات شخصی. (پایان)
یادداشت‌ها
۱) برخی داده‌ها حاکی از آن است که حداقل جلسه یا جلسات دیگری که با استاندار سابق و شهردار فعلی نیز جلسات برگزار شده، مبتنی بر همین مشی بوده است.
۲) قصد آن داشتم تا در این زمینه عباراتی را از متون فقهی و یا مسائلی از رساله‌های مراجع ذکر کنم. اما ترجیح دادم تا عبارات زیر را که برگرفته سامانه اینترنتی ویکی فقه است درج و جستجوی بیشتر در این زمینه را به مخاطبان واگذار کنم:
"یکی از شرایط صحت نماز جماعت آن است که مکان نماز مأمومین پایین‌تر از مکان نماز امام جماعت نباشد. لذا در برخی مساجد به جهت رعایت این مسئله در زمان اتصال صفوف به صحن یا جاهای دیگر مسجد که سطح پایین‌تری دارند، در ساخت محراب، مقداری آن را داخل زمین قرار می‌دهند... علت این حکم، روایاتی است که از امامان معصوم (علیهم‌السلام) نقل شده و شاید حکمت آن، رعایت فروتنی امام نسبت به مأمومین بوده و اینکه این مسئله موجب غلو در جایگاه امام جماعت و انحراف در عبادت مأمومین نگردد."
امیرحسین علینقی