واژه دولت، واژه‌ای است که به کرات در محاورات روزمره مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال و به رغم استفاده زیاد از این واژه در کاربردهای روزمره، این واژه در زبان فارسی دارای ابهام است. این واژه در زبان فارسی در معانی مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. در حوزه سیاست، لمتون به کاربرد واژه دولت در این معانی اشاره کرده است: سلطنت، هیات سلطنت، اقتدار، حکومت، قدرت، فرمانروایی، گروهی که بر کشور حکومت کنند، قوه مجریه، نظام اداری کشور، مملکت، هیات وزیران، نظام سیاسی، جمع سه قوه (مجریه، قضائیه، مقننه) و هیات حاکمه.
چند معنایی بودن واژه دولت در زبان فارسی تنها محدود به حوزه ادبیات نیست. این تعدد معنایی اثر خود را به حوزه سیاست و حقوق اساسی ایران نیز گسترش داده است. رد پای این چند معنایی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز دیده می‌شود که سرمنشا بسیاری از اشتباهات و گژ فهمی‌ها از حقوق اساسی و قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران شده است. در تحلیل نهایی و با توجه به ترمینولوژی حقوق اساسی، می‌توانیم بر پنج معنای متفاوت از کلمه دولت اشاره کنیم که در حوزه حقوق اساسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به عنوان مثال، به عبارت‌های زیر توجه کنید تا تفاوت معانی واژه دولت مشخص شود.
1- دولت امروز تشکیل جلسه داد.
2- دولت موظف است حقوق زن را تضمین نماید. (اصل21)
3- دولت لایحه بودجه را تقدیم مجلس کرد.
4- چارچوب خطوط مرزی دولت ایران و دولت عراق بوسیله عهدنامه الجزیره مشخص شده است.
با دقت در کاربرد واژه دولت در چهار عبارت فوق، مشخص می‌شود که این واژه در هر عبارت به یک معنا به کار رفته است. مثلاً در عبارت اول، منظور از دولت «هیات دولت» است، حال آنکه در عبارت دوم، منظور از دولت، «حکومت» و مواضعی است که از واژه دولت در مقابل مردم یا ملت استفاده می‌شود. در عبارت سوم، منظور از دولت، تنها بخشی از قوای حاکم است که ما آن را «قوه مجریه» می‌نایم. اما واژه دولت در کاربرد چهارم نه تنها شامل قوای حکومتی می‌شود بلکه مردم و سرزمین و حاکمیت ایران را نیز دربر می‌گیرد. در واقع در کاربرد آخر، دولت در وسیع‌ترین معنای خود به کار رفته است. در زبان فارسی، برای بیان مقصود در این حالت، از کلمه «کشور» استفاده می‌شود.
برای فهم معنای دولت در هر کدام از کاربردهای فوق، کافی است تا معنای مورد نظر خود را جایگزین کلمه دولت در هر عبارت کنیم. در صورتی که این جانشینی معنای دقیق و کاملی را منتقل کند، مشخص می‌شود که معنای مورد صحیح بوده است. به عنوان مثال نمی‌توانیم به جای هیات دولت در جمله اول از دیگر معانی کلمه استفاده کنیم، زیرا عبارت «هیات دولت» موظف است حقوق زن را تضمین نماید، (موضوع جمله دوم) اگر چه غلط نیست، اما شمول کافی ندارد. به همین سیاق در عبارت‌های هیات دولت لایحه بودجه را تقدیم مجلس کرد، یا کشور لایحه بودجه را تقدیم مجلس کرد؛ اولی فاقد دقت کافی و دومی یکسر غلط است. در همین راستا در ارتباط با گزاره چهارم نمی‌توان گفت که «چارچوب خطوط مرزی هیات دولت/ هیات وزیران/ قوه مجریه/ حکومت ایران و عراق به وسیله عهدنامه الجزیره مشخص شده است.»
از آنجا که چند معنایی در زبان می‌تواند به بسیاری بدفهمی‌ها و سوء استفاده‌ها در کاربرد زبان منتهی شود، علی‌الاصول پیشنهاد می‌شود که تا حد امکان از بکار گیری وازگان چند معنا در حوه حقوق اساسی اجتناب گردد. در نتیجه، به جای واژه دولت در عبارت اول، می‌بایست از «هیات دولت» استفاده کنیم. در این کاربرد، مقصود از هیات دولت، کلیه اعضای این هیات، اعم از رئیس جمهور، معاونین رئیس جمهور، وزراء و مشاوران رئیس جمهور، رئیس سازمان صدا و سیما و رئیس کل بانک مرکزی است. در همین کاربرد واژه دولت می‌تواند به معنای «هیات وزیران» نیز باشد که تنها شامل رئیس جمهور (و گاه معاون اول رئیس جمهور) و وزراء می‌شود. زمانی که گفته می‌شود که دولت این موضوع را تصویب کرد، در واقع منظور از دولت، هیات وزیران (و نه هیات دولت) است که تنها شامل اعضای دارای حق رای هیات دولت است. در این معنا، مشاوران و معاونین رئیس جمهور و همچنین، رئیس سازمان صدا و سیما و رئیس کل بانک مرکزی تحت شمول معنای یاد شده قرار نمی‌گیرند. از آنجا که هیات وزیران معنای محدودتری از هیات دولت دارد، به خوبی می‌توان تفاوت آنها را درک کرد. در جمله دوم، پیشنهاد می‌شود تا به جای استفاده از واژه دولت، از کلمه «حکومت» استفاده شود. به تعبیر دقیق‌تر، تمامی ارکان حکومت، از جمله قوه مقننه، قوه مجریه، قوه قضاییه و از جمله رهبری موظف به تضمین حقوق زنان می‌باشند. در جمله سوم، همانگونه که گفته شد، جایگزین مناسب برای کلمه دولت، واژه قوه مجریه است که، بر عکس دولت، معنای دقیق‌تری را القا می‌کند. به همین دلیل توصیه اصلی این است که در این گونه مصادیق، از کاربرد واژه دولت اجتناب و به جای آن از واژه قوه مجریه استفاده شود. مناسب‌ترین پیشنهاد برای کاربرد جملاتی شبیه به جمله چهارم، استفاده از واژه «کشور» یا «دولت-کشور» است. در نتیجه، برای ابهام زدایی از عبارت‌های چهارگانه فوق، می‌بایست آنها را بدین ترتیب بازنویسی کرد. نیاز به توضیح ندارد که عبارت‌های اول و دوم ذیل ناظر به کاربرد اولین عبارتی است که در بالا به آنها اشاره شد.
1- هیات دولت امروز تشکیل جلسه داد.
2- هیات وزیران آیین نامه را تصویب کرد.
3- حکومت موظف است حقوق زن را تضمین نماید.
3- قوه مجریه لایحه بودجه را تقدیم مجلس کرد.
5- چارچوب خطوط مرزی کشور ایران و کشور عراق بوسیله عهدنامه الجزیره مشخص شده است.
امیر حسین علینقی
«هر گونه استفاده و بازنشر این متن منوط به ذکر ماخذ است.»